Türkçede büyük harflerin kullanıldığı yerler ve yazım kuralları nelerdir?
Türkçede büyük harflerin kullanımı, dilin yazım kurallarına göre belirlenmiştir. Büyük harflerin nerelerde kullanılacağına dair kurallar hem cümle yapısını doğru anlamamızı sağlar hem de dilin estetiğine katkıda bulunur. Bu yazıda, büyük harflerin kullanıldığı yerleri detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
Cümle Büyük Harfle Başlar
Her cümle büyük harfle başlar. Bu temel bir yazım kuralıdır ve Türkçenin bütün cümle yapılarında geçerlidir:
- Ak akçe kara gün içindir.
- Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, fendir. (Atatürk)
Cümle İçinde Tırnak veya Yay Ayraç İçine Alınan Cümleler
Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler de büyük harfle başlar ve sonlarına uygun noktalama işareti konur:
- Atatürk "Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur!" diyor.
- Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil, kendimizi göstermek için geziyoruz. (Nurullah Ataç)
UYARI: İki Çizgi Arasındaki Açıklama Cümleleri
İki çizgi arasına alınan açıklama cümleleri büyük harfle başlamaz:
- Bir zamanlar -bu zamanlar çok da uzak değildir, bundan on, on iki yıl önce- Türk saltanatının maddi sınırları uçsuz bucaksız denilecek kadar genişti. (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
İki Noktadan Sonra Gelen Cümleler
İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar:
- Menfaat sandalyeye benzer: Başında taşırsan seni küçültür, ayağının altına alırsan yükseltir. (Cenap Şahabettin)
UYARI: İki Noktadan Sonra Sıralanan Örnekler
İki noktadan sonra sıralanan ve özel ad olmayan örnekler büyük harfle başlamaz:
- Bu eskiliği siz de çok evde görmüşsünüzdür: duvarlarda çiviler, çivi yerleri, lekeler... (Memduh Şevket Esendal)
Dizeler Büyük Harfle Başlar
Şiir dizeleri de her zaman büyük harfle başlar:
-
Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi. (Muhibbi) -
Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. (Mehmet Akif Ersoy)
Özel Adlar Büyük Harfle Başlar
1. Kişi Adları ve Soyadları
Kişi adları ve soyadları büyük harfle başlar:
- Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü, Ahmet Haşim, Yunus Emre, Sait Faik Abasıyanık, Karacaoğlan, Wolfgang von Goethe.
Takma adlar da büyük harfle başlar:
- Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman), Demirtaş (Ziya Gökalp), Kirpi (Refik Halit Karay).
2. Ünvanlar, Saygı Sözleri, Rütbe Adları
Kişi adlarından önce veya sonra gelen ünvanlar ve saygı sözleri büyük harfle başlar:
- Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Dr. Alâaddin Yavaşça, Zeynep Hanım, Bay Ali Çiçekçi.
3. Özel Ad Yerine Kullanılan Ünvanlar
Cümle içinde özel adın yerine geçen makam veya ünvan sözleri büyük harfle başlar:
- Vali, Bakan, Başkan vb.
4. Hayvanlara Verilen Özel İsimler
Hayvanlara verilen özel adlar da büyük harfle başlar:
- Boncuk, Minnoş, Pamuk.
5. Millet, Dil ve Devlet İsimleri
Millet, dil ve devlet adları büyük harfle başlar:
- Türk, İngiliz, Rus; Türkçe, İngilizce; Türkiye Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri.
6. Din ve Mezhep Adları
Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren kelimeler büyük harfle başlar:
- Müslümanlık, Hristiyanlık, Hanefilik; Müslüman, Hristiyan, Budist.
7. Gezegen ve Yıldız İsimleri
Gezegen ve yıldız adları da büyük harfle başlar:
- Merkür, Satürn, Halley.
UYARI: Dünya, Güneş, Ay
Dünya, güneş ve ay kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldığında küçük harfle başlar:
- Biz dünyadan ayrı yaşarken dünya epey değişmiş. (Hüseyin Cahit Yalçın)
8. Yer Adları
Kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt vb. yer adları büyük harfle başlar:
- Afrika, Asya; İstanbul, Ürgüp; Güneydoğu Anadolu.
Yer adlarında deniz, dağ, nehir gibi isimler de büyük harfle başlar:
- Ağrı Dağı, Van Gölü, Çanakkale Boğazı.
UYARI: Şehir, İl, İlçe Kelimeleri
Şehir, il, ilçe vb. kelimeleri özel ada dahil değilse küçük harfle yazılır:
- Konya ili, Ürgüp ilçesi.
9. Kurum, Kuruluş ve Kurul İsimleri
Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi büyük harfle başlar:
- Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu, Atatürk Orman Çiftliği.
10. Tarihi Olay, Çağ ve Dönem İsimleri
Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar:
- Kurtuluş Savaşı, Buzul Çağı, Millî Mücadele.
Belirli Tarih Bildiren Ay ve Gün Adları
Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar:
- 29 Ekim 1923, 19 Mayıs 1919.
Belirli bir tarih bildirmeyen ay ve gün adları küçük harfle yazılır:
- Toplantı her perşembe yapılır.
Tabela ve Levha Yazıları
Tabela ve levha niteliğindeki yazılar büyük harfle başlar:
- Giriş, Müdür, Otobüs Durağı.
Sanat Eserleri ve Kitap İsimleri
Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin isimlerinde her kelimenin baş harfi büyük yazılır:
- Nutuk, Safahat, Resmî Gazete, Milliyet.
Ancak, "gazete, dergi" gibi tür adları küçük harfle başlar:
- Hürriyet gazetesi, Türk Dili dergisi.
Ulusal ve Resmi Bayramlar
Ulusal, resmî ve dinî bayramların adları büyük harfle başlar:
- Cumhuriyet Bayramı, Ramazan Bayramı, Anneler Günü.
Büyük harflerin kullanımı, Türkçenin dil bilgisi kurallarına göre belirlenmiş olup, cümlenin başlangıcından, özel adlara kadar geniş bir alanda geçerlidir. Bu kurallar, dilin doğru ve etkili kullanımını sağlamak için temel öneme sahiptir.