Tengricilik nedir?

Tengricilik, Orta Asya, Sibirya ve Anadolu bozkırlarında yaşayan eski Türkler, Moğollar, Hunlar ve diğer bozkır kavimlerinin geleneksel inancını temsil eden bir doğa ve gökyüzü merkezli inanç sistemidir. Bu inanç sistemi, tarih boyunca Türk-Moğol halklarının kültürel ve dini yaşamlarında önemli bir yer tutmuştur. Temel olarak Gök Tanrı (Tengri) inancına dayanan Tengricilik, politeist bir yapı yerine monoteizme yakın bir inanç anlayışı sunar. Doğa güçleri ve atalarla iletişim de bu inanç sisteminin önemli unsurları arasındadır.

Tengricilik, gökyüzü, doğa, toprak ve su gibi kutsal varlıklara büyük saygı gösteren bir inanç sistemidir. İnanışın merkezinde, her şeyin yaratıcısı ve evrenin düzenleyicisi olarak kabul edilen Tengri bulunmaktadır. Tengri, gökyüzünü simgeler ve hem Türk hem de Moğol kültüründe mutlak güç olarak kabul edilir.

Tengriciliğin Tarihçesi

Tengricilik, M.Ö. 3. yüzyıldan itibaren özellikle Orta Asya'da göçebe kavimler arasında yaygın bir inanç sistemi olarak gelişmiştir. Hunlar, Göktürkler, Uygurlar ve daha sonra Moğollar gibi çeşitli halklar tarafından benimsenmiş ve uzun süre uygulanmıştır. İlk Türk devletlerinin resmi dini olarak kabul edilen Tengricilik, bu toplumların kültürel ve siyasi yapısında da etkili olmuştur.

Tengricilik, İslam’ın Orta Asya’ya gelişi ve Türklerin İslam'ı kabul etmesiyle birlikte önemini yitirmiştir. Ancak, İslam öncesi dönemde büyük Türk devletlerinin inanç sistemlerinde önemli bir rol oynamıştır. Göktürk Kitabeleri ve Orhun Yazıtları gibi tarihi belgelerde Tengri inancına dair referanslara sıkça rastlanır.

Tengriciliğin Temel İnançları ve Kavramları

Tengriciliğin inanç sistemi, doğayla iç içe yaşayan göçebe toplumların yaşam tarzına uygun bir şekilde şekillenmiştir. Bu inanç sisteminin merkezinde yer alan birkaç temel kavram ve unsur şunlardır:

Tengri (Gök Tanrı)

Tengricilikteki en önemli varlık Tengri’dir. Tengri, göğün ve evrenin en yüce gücü olarak kabul edilir. Tüm evrenin yaratıcısı ve düzenleyicisi olan Tengri, aynı zamanda insanlara kaderlerini tayin eder. Tengri, hem doğanın güçlerini hem de insan yaşamını kontrol eden ilahi bir varlıktır.

Tengri’nin Türk toplumundaki önemi o kadar büyüktür ki, devlet başkanları ve liderler, gücünü Tengri’den aldıklarına inanır ve kendilerini "Tengri’nin yeryüzündeki temsilcisi" olarak görürlerdi. Bu anlayış, erken dönem Türk devletlerinde siyasi otoritenin meşruiyet kaynağı olarak kabul edilmiştir.

Ülgen ve Erlik Han

Tengricilikte Ülgen ve Erlik Han, önemli ruhsal varlıklar arasında yer alır. Ülgen, iyiliği ve gökyüzünü temsil eden bir ruh olarak bilinirken, Erlik Han yeraltı dünyasının ve kötülüğün ruhu olarak kabul edilir. Bu iki zıt güç, evrendeki dengenin bir parçası olarak algılanır. Ülgen, insanların korunmasında rol oynayan bir ruh olarak dua ve ritüellerde sıkça anılır.

Doğa ve Atalara Saygı

Tengricilikte doğa ve doğa unsurlarına büyük saygı gösterilir. Dağlar, nehirler, ormanlar ve göller kutsal kabul edilir ve her birinin ruhsal bir varlığa sahip olduğuna inanılır. Örneğin, Altay Dağları veya Issık Göl gibi doğa unsurları bu inanç sisteminde kutsal mekanlar olarak kabul edilmiştir.

Ayrıca Tengricilikte atalar kültü çok önemlidir. Atalara saygı gösterilir ve onların ruhlarının koruyucu olduğuna inanılır. Tengrici topluluklar, ölen atalarının ruhlarının hala kendileriyle birlikte yaşadığını ve onların rehberlik ettiğine inanırlardı.

Şamanizm

Tengricilik ile şamanizm arasında sıkı bir bağ bulunmaktadır. Şamanlar, ruhlar dünyasıyla insanlar arasında aracılık eden kutsal kişiler olarak kabul edilirler. Şamanlar, hastalıkların tedavisinde, doğa güçlerinin kontrolünde ve ruhlarla iletişimde önemli roller üstlenirler. Tengricilik inancında, özellikle doğa olayları, ritüeller ve ruhsal deneyimler şamanlar aracılığıyla anlam kazanır.

Şamanlar, ruhsal yolculuklara çıkabilir, doğa ruhlarıyla konuşabilir ve topluma rehberlik ederler. Aynı zamanda, atalara dua etmek ve onlardan yardım istemek için de ritüeller düzenlerler.

Tengricilikte Ritüeller ve Uygulamalar

Tengricilikte ritüeller, doğa ve ruhlar ile insanlar arasındaki dengeyi korumaya yöneliktir. Bu ritüeller arasında kurban verme, dualar ve şamanların yaptığı ruh çağırma törenleri önemli yer tutar. Doğa olayları ve mevsim döngüleri, ritüellerin zamanlamasında belirleyici faktörlerdir.

Kurban Törenleri

Kurbanlar, Tengricilikte Tengri ve diğer ruhlara şükran sunmanın ve onları memnun etmenin bir yolu olarak görülür. Hayvanlar, özellikle de at ve koyun gibi hayvanlar, kurban edilerek Tengri’ye sunulur. Kurban törenleri genellikle doğa olayları, savaş zaferleri ya da önemli geçiş dönemlerinde (örneğin, bir hükümdarın tahta çıkışı gibi) gerçekleştirilir.

Dua ve Meditasyon

Tengrici inançta dualar ve meditasyon önemli bir rol oynar. Özellikle şamanlar aracılığıyla yapılan dualar, ruhlardan yardım istemek ve onları onurlandırmak için gerçekleştirilir. Doğrudan doğaya yapılan dualar da yaygındır, çünkü doğanın kutsallığına inanılır.

Doğa ile İletişim

Tengriciler, doğanın her bir parçasının bir ruhu olduğuna inanır ve bu ruhlarla iletişim kurmayı önemli bir görev olarak görürler. Dağlar, nehirler, ağaçlar ve diğer doğal varlıklar kutsal kabul edilir ve bu varlıklarla iletişim ritüellerle sağlanır. Örneğin, önemli dağ zirvelerine çıkıp dualar edilmesi sıkça görülen bir uygulamadır.

Tengriciliğin Modern Dönemdeki Yansımaları

Tengricilik, Orta Asya Türk halklarının İslam'ı kabul etmesinden sonra etkisini büyük ölçüde yitirmiş olsa da, modern dönemde bazı kültürel ve dini ritüellerde varlığını sürdürmüştür. Özellikle Moğolistan, Tuva, Hakasya gibi bölgelerde şamanizmle birleşmiş bir şekilde günümüze kadar yaşamıştır. Ayrıca Türkiye’de ve diğer Türk devletlerinde Tengricilik üzerine araştırmalar ve çalışmalar yapılmakta, bu inancın kültürel mirası korunmaya çalışılmaktadır.

Modern dönemde Tengricilik, doğayla uyumlu yaşamı savunan çevre hareketleri ve geleneksel kültürlerin korunmasını isteyen bazı gruplar tarafından tekrar ilgi görmeye başlamıştır. Özellikle Tengri adı, hala Türk ve Moğol halklarının isimlerinde, atasözlerinde ve kültürel ifadelerinde kendine yer bulmaktadır.

Tengriciliğin Temel Değerleri

Tengricilik, insanın doğa ve evrenle uyumlu bir yaşam sürmesi gerektiğini savunan bir inanç sistemidir. Doğaya, ruhlara ve atalara saygı, bu inanç sisteminin temel prensipleri arasında yer alır. Tengriciliğin modern dönemde çevreci ve doğa dostu hareketlerle ilişkilendirilmesi, bu inancın evrensel değerlerini koruduğunu göstermektedir.

Tengriciliğin temel değerleri şunlardır:

• Doğaya saygı: Doğanın her bir parçası kutsal kabul edilir ve korunması gerektiğine inanılır.
• Atalara saygı: Ataların ruhlarının, yaşayanların hayatına rehberlik ettiğine inanılır.
• Denge: Evrenin dengesinin korunması, doğa ve ruhlar arasındaki uyumun sürdürülmesi önemlidir.
  
  

Tengricilik, Orta Asya'nın eski Türk ve Moğol halklarının inanç sistemi olarak tarih boyunca büyük bir öneme sahip olmuştur. Gök Tanrı’ya, doğaya ve atalara olan saygı üzerine kurulu olan bu inanç sistemi, özellikle şamanizmin de etkisiyle derin bir manevi yapıya sahiptir. Bugün bile birçok toplumda kültürel ve dini miras olarak varlığını sürdüren Tengricilik, doğayla uyumlu bir yaşam tarzını savunur ve insanoğlunun doğayla olan ilişkisini kutsal bir görev olarak görür.