Kıssa ne demek? Kıssa kelimesinin anlamı ve kökeni nedir?
Kıssa, Arapça kökenli bir kelime olup, “ders çıkarılması gereken hikâye veya ibret verici anlatı” anlamına gelir. Genellikle kısa ve öğretici nitelikte olan kıssalar, halk arasında öğüt vermek, ahlaki değerleri aktarmak veya ders çıkarmak amacıyla anlatılır. Kıssalar, özellikle İslam kültüründe, ahlaki değerlerin ve dini öğretilerin aktarılması amacıyla önemli bir rol üstlenmiştir.
Kıssa Kavramının Kökeni ve Dil Bilgisi
- Kelime Kökeni: Arapça “ḳiṣṣa” kelimesinden gelir ve "olay, hikâye" anlamını taşır.
- Dil Bilgisi: Kıssa, isim olarak kullanılır. Edebiyat, tarih ve günlük dilde farklı anlamlar taşır.
Kıssanın Anlamları ve Kullanım Alanları
Kıssa, çeşitli alanlarda farklı anlamlara sahiptir:
- İbretlik Hikâye: Kıssaların en bilinen anlamı, ders çıkarılması gereken ibret dolu hikâyeler olarak kullanılmasıdır. Bu anlamda kıssalar, toplumun ahlaki değerlerini destekleyen hikâyelerdir.
- Vaka veya Macera: Bazen "sergüzeşt" anlamında, bir olay veya macera olarak da kullanılabilir.
- Kıssadan Hisse: Kıssa kavramının en bilinen deyimlerinden biri "kıssadan hisse"dir. Bu deyim, anlatılan bir hikâyeden ders çıkarmak anlamında kullanılır.
Kıssanın Tarihsel Süreci
Kıssalar, İslamiyet’in erken dönemlerinden itibaren dini öğretilerin halka aktarılması için kullanılmıştır. Kur’an-ı Kerim'de de kıssa terimi geçer ve peygamberlerin yaşamlarından, halkın ibret alması için çeşitli kıssalar anlatılır. Bu kıssalar, insanları ahlaki erdemlere davet etmekte ve kötü davranışlardan sakındırmakta önemli bir araç olarak kullanılır.
İslam edebiyatında olduğu gibi, Divan edebiyatında da kıssalar önemli bir yere sahiptir. Bu kısa hikâyeler, bazen manzum, bazen mensur şekilde anlatılarak halka öğüt verme amacı güder.
Kıssa ve Kıssahanlar
Osmanlı dönemi ve sonrasında, kıssahan adı verilen profesyonel hikâye anlatıcıları, kıssaları halka anlatan kişiler olarak tanınırdı. Kıssahanlar, halkın toplandığı alanlarda veya kahvehanelerde kıssalar anlatarak hem insanları eğlendirir hem de eğitici mesajlar verirdi. Günümüzde ise kıssahanlık geleneği kaybolmuş olsa da, kıssalar çeşitli edebi eserler ve dini metinlerde kendine yer bulmaya devam etmektedir.
Kıssa Kavramının Edebiyattaki Yeri
Edebiyatımızda kıssalar, özellikle nasihat ve ibret verici hikayeler olarak ön plana çıkar. Kıssaların edebi eserlerde kullanımı, ders verme amacı taşıyan kısa ve özlü anlatımlar ile yapılır. Örneğin:
- "Bunlar içinde düstûr-ı hikmet sayılacak pek çok âlî sözler, hisse-i ibret alınacak kıssalar vardır." – Fâik Reşat
- "Benim en beğendiğim kıssalardan biri de şudur…" – Refik Halit Karay
Bu cümlelerde kıssalar, derin anlamlar ve öğütler içeren hikâyeler olarak anlatılmıştır.
Günlük Hayatta Kıssanın Kullanımı ve Kıssadan Hisse
Günlük hayatta kıssa, ibret alınması gereken bir hikâye veya ders niteliğindeki olayları anlatmak için kullanılır. Özellikle “kıssadan hisse” deyimi, anlatılan hikayeden veya olaydan bir ders alınması gerektiğini vurgular. Örneğin:
- "Bu olaydan kıssadan hisse çıkarmamız gerekiyor."
- "Kıssadan hisse budur ki sabır ve azimle çalışmalıyız."
Bu ifadelerde kıssa, olaylardan ders çıkarma amacıyla kullanılmıştır.
Türk Dil Kurumu’na Göre Kıssa Anlamı
Kıssa: TDK'ya göre "Ders çıkarılması gereken anlatı, olay" anlamına gelir. Günümüzde, kısa hikâye ve ibretlik ders anlamında yaygın olarak kullanılır.
Kıssanın Diğer Dillerdeki Karşılıkları
- Osmanlıca: Ḳıṣṣa (ﻗﺼّﻪ)
- İngilizce: Parable, Story, Anecdote
- Arapça: قصة (Qissa)
- Farsça: قصه (Gesse)
Kıssa, İslam kültüründe ve halk edebiyatında yer alan, kısa ama öğretici hikâyeler olarak kullanılan bir kavramdır. Bu hikâyeler, genellikle ders verici ve ibret alıcı niteliktedir. “Kıssadan hisse” deyimiyle de dile yerleşmiş olan kıssa, günümüzde de değerli bir öğretici araç olarak kullanılmaktadır.