Zede ne demek? Zede kelimesinin anlamları nelerdir?
"Zede" kelimesi, Farsça kökenli bir isim olup, temel anlamıyla bir nesneye veya bedene vurma, çarpma ya da düşme sonucunda meydana gelen yara veya ezilme anlamına gelir. Günlük hayatta özellikle fiziksel hasar veya zarar görme durumlarını ifade etmek için kullanılır.
Farsça "zeden" (زدن) fiilinden türeyen bu kelime, "vurmak, çarpmak, zarar vermek" gibi anlamlar taşır. Türkçede hem bağımsız bir isim olarak hem de "-zede" ek biçiminde birleşik kelimeler oluşturmak için kullanılır.
Zede Kelimesinin Dil Bilgisel Yapısı
- Türü: İsim
- Kökeni: Farsça
- Anlamı: Çarpma, vurma, düşme sonucunda meydana gelen yara veya ezilme
- Kullanımı: Günlük konuşma dilinde ve edebi eserlerde fiziksel zarar veya darbe anlamında kullanılır.
Örnek cümleler:
- Çocuğun dizinde sert düşüşten kaynaklı bir zede oluştu.
- Kitap yere düştüğünde kapağında hafif bir zede meydana geldi.
-Zede Ekinin Yapısı ve Kullanımı
Türkçeye Farsça'dan geçen "-zede" eki, sonuna geldiği kelimelere "vurulmuş, zarar görmüş, uğramış, tutulmuş" anlamlarını katarak birleşik sıfatlar oluşturur. Bu kullanım Türkçede çok yaygındır ve özellikle olumsuz durumları ifade etmek için sıkça kullanılır.
"-Zede" Ekinin Kullanıldığı Bazı Kelimeler ve Anlamları
- Âfet-zede → Afete uğramış, felakete maruz kalmış.
- Âteş-zede → Yangına uğramış, yanmış.
- Bâran-zede → Yağmura tutulmuş.
- Belâ-zede → Belaya uğramış, sıkıntı çekmiş.
- Harik-zede → Yangına uğramış.
- Kazâ-zede → Kazaya uğramış, zarar görmüş.
- Musîbet-zede → Musibete uğramış, büyük sıkıntılar yaşamış.
- Sevdâ-zede → Sevdalı, aşka düşmüş, aşk acısı çekmiş.
Bu kelimelerin çoğu, özellikle Osmanlı Türkçesi'nde edebi metinlerde, gazete ve edebiyat dilinde sıkça kullanılmıştır.
Zede Kelimesinin Günlük Hayattaki Kullanımı
"Zede" kelimesi günümüzde bağımsız bir isim olarak çok yaygın kullanılmasa da "-zede" ekiyle birleşik kelimeler hâlinde yaygın şekilde karşımıza çıkmaktadır. Özellikle medya dilinde ve resmi açıklamalarda felaket mağdurlarını ifade etmek için sıkça kullanılır.
Örnekler:
- Deprem zede aileler için yardım kampanyası başlatıldı.
- Yangın zede vatandaşlara yeni konut tahsis edilecek.
- Trafik kazasında ağır yaralanan kişi kazâ-zede olarak hastaneye kaldırıldı.
Zede Kelimesinin TDK'deki Anlamı
Türk Dil Kurumu’na (TDK) göre "zede" kelimesi, "Vurma, çarpma, düşme sonunda oluşan yara veya ezilme" anlamına gelmektedir.
Zede ve -Zede Kullanımının Diğer Dillerde Karşılıkları
- Osmanlıca: ﺯﺩﻩ
- İngilizce: bruise, damage, afflicted (bileşik kelimelerde)
- Almanca: Prellung (zede), geschädigt (zede ekinde)
- İspanyolca: contusión (zede), afectado (zede ekinde)
- Arapça: كدمة (zede), منكوب (zede ekinde)
- Rusça: ушиб (zede), пострадавший (zede ekinde)
- İtalyanca: livido (zede), danneggiato (zede ekinde)
- Flemenkçe: kneuzing (zede), getroffen (zede ekinde)
- Çince: 瘀伤 (zede), 受灾者 (zede ekinde)
"Zede" kelimesi ve "-zede" eki, Farsça kökenli olup Türkçede yaygın kullanılan sözcüklerden biridir. Fiziksel hasarı ve olumsuz durumlara maruz kalmayı ifade eden "-zede" eki, özellikle Osmanlı Türkçesi ve modern Türkçede birçok birleşik sıfatın oluşmasını sağlamıştır. Günümüzde medya ve edebiyat dilinde sıkça kullanılan bu ek, çeşitli felaket ve musibetlere maruz kalan insanları tanımlamak için hâlâ yaygın olarak kullanılmaktadır.