Teşrik nedir? Teşrik kelimesinin anlamları nelerdir?

Teşrik, hem "ortak etme" anlamında hem de İslam kültüründe özel bir ibadet ritüelinin adı olarak kullanılan Arapça kökenli bir terimdir. İki farklı kökene dayanan bu kelime, Türkçede farklı anlamlarda kullanılmaktadır. Bu yazıda, teşrik kelimesinin iki farklı anlamını, tarihsel sürecini, İslam'daki yerini ve dilimizdeki kullanımını detaylı olarak inceleyeceğiz.

Teşrik Kelimesinin Kökeni ve Anlamı

Teşrik kelimesi, Arapça "şirket" kökünden türemiş olan "teşrik" (ﺗﺸﺮﻳﻚ) ve "şark" (güneş doğmak) kökünden türetilen başka bir "teşrik" (ﺗﺸﺮﻳﻖ) kelimesi olmak üzere iki farklı köken ve anlam taşır. İşte bu iki farklı anlam:

1. Teşrik (ﺗﺸﺮﻳﻚ) – Ortak etme: Bu anlamda teşrik, bir kimseyi herhangi bir iş ya da eyleme ortak etme anlamını taşır. Edebiyat ve gündelik dilde kullanılan bu anlam, eski Türk edebiyatında ve Osmanlıca metinlerde sıklıkla karşımıza çıkar.

2. Teşrik (ﺗﺸﺮﻳﻖ) – Güneşin doğuşu: Bu anlamda teşrik, İslam'daki özel bir ibadet ritüelini ifade eder. Teşrik tekbirleri olarak bilinen bu ritüel, hac ve kurban bayramı döneminde belirli namazların ardından getirilen tekbirleri ifade eder.

TDK'ya Göre Teşrik Anlamı

Türk Dil Kurumu’na (TDK) göre teşrik kelimesi şu şekilde tanımlanır:

• Yaptığı bir işe bir kimseyi ortak etme: Bu anlamda teşrik, bir kişinin bir iş ya da etkinliğe katılmasını sağlama, o kişiyi işin bir parçası yapma anlamına gelir. Özellikle eski Türk edebiyatında bu anlamda kullanımı yaygındır.

Teşrikin Tarihsel Süreci

Teşrik (Ortak Etme)

Teşrik kelimesi, Osmanlı dönemi edebiyatında ve klasik Türk metinlerinde sıklıkla kullanılmıştır. Bir kişinin bir işe dahil edilmesi, o işin bir parçası yapılması anlamında kullanılan teşrik, genellikle sosyal, politik ya da aşk temalı eserlerde karşımıza çıkar.

Örnek cümle:

• "Seni gayrimeşru bir muhabbete teşrik etmek istemiyorum" (Hüseyin Rahmi Gürpınar).
  • Burada teşrik, bir kişiyi yasadışı veya hoş görülmeyen bir aşka dahil etmeyi ifade eder.

Teşrik (İbadet Ritüeli)

Teşrik tekbirleri ise İslam kültüründe önemli bir yere sahiptir. Teşrik, Arife günü sabah namazından başlayarak, Kurban Bayramı’nın dördüncü günü ikindi namazına kadar devam eden ve farz namazların ardından getirilen tekbirlerdir. Bu ritüel, özellikle hac döneminde hacıların ve Müslümanların toplu olarak gerçekleştirdiği bir ibadet unsurudur. Fıkıh kaynaklarında bu tekbirlerin vacip olduğu belirtilir.

Teşrik Tekbirlerinin İslam’daki Yeri

Teşrik tekbirleri, İslamiyet'te hac ve Kurban Bayramı döneminde yerine getirilen bir ibadet şeklidir. Bu tekbirler, sabah namazından başlayarak bayramın dördüncü günü ikindi namazına kadar, tüm farz namazların ardından alınır. Bu süre boyunca farz namazlardan sonra yüksek sesle tekbir getirmek, hacıların ve Müslümanların Allah’ı yüceltme ve Ona şükretme ibadetinin bir parçası olarak görülür. İslam hukukçularının büyük bir çoğunluğu, bu tekbirlerin vacip olduğunu kabul eder.

Örnek cümle:

• "Teşrik tekbirleri, Arife günü sabah namazından başlayarak bayramın dördüncü günü ikindi namazına kadar her farz namazın ardından alınır."

Teşrik Kavramının Günlük Hayattaki Kullanımı

Günlük dilde teşrik kelimesi genellikle "ortak etme" anlamında kullanılır. Özellikle eski metinlerde, bir kişinin ya da düşüncenin bir sürece ya da eyleme dahil edilmesi anlamında teşrik kelimesi sıklıkla geçer. Ancak modern Türkçede bu kullanım oldukça sınırlı hale gelmiştir ve kelime daha çok dini anlamı olan teşrik tekbirleri ile anılır hale gelmiştir.

Teşrik, aynı zamanda toplumsal ya da manevi süreçlerde bir arada olmayı ve paylaşımı ifade eden bir kelime olarak da yorumlanabilir. Özellikle ibadet ritüellerinde Müslümanların bir araya gelerek toplu halde Allah’ı anmaları, teşrik kavramının manevi boyutunu güçlendirmektedir.

Teşrikin Dini ve Ahlaki Yönleri

Teşrikin özellikle dini anlamı, Müslümanların Allah’a olan bağlılıklarını ifade etmeleriyle ilgilidir. Teşrik tekbirleri, Allah’ı yüceltmenin ve ona şükran sunmanın en önemli yollarından biri olarak kabul edilir. İbadet dönemlerinde Müslümanların toplu halde tekbir getirmesi, bir birliktelik ve toplumsal bağ duygusu yaratır. Teşrikin bu manevi yönü, İslam'ın bireyler arası dayanışma ve birliktelik mesajını pekiştirir.

Teşrikin Diğer Dillerdeki Karşılıkları

Teşrik kelimesinin farklı dillerde doğrudan bir karşılığı olmayabilir, ancak dini anlamda kullanılan teşrik tekbirleri ve ortak etme anlamı şu şekilde ifade edilebilir:

• İngilizcesi: Participation (ortak etme), Takbirs (tekbirler)
• Fransızcası: Participation (ortak etme)
• Almancası: Teilnahme (ortak etme)
• Arapçası: تَشْرِيك
• Rusçası: Участие (ortak etme)
• İspanyolcası: Participación (ortak etme)
• İtalyancası: Partecipazione (ortak etme)
  
  

Teşrik, Türkçede hem ortak etme hem de dini bir ibadet olan teşrik tekbirleri anlamında kullanılan zengin bir kelimedir. Bir kişiyi bir işe ya da sürece dahil etme anlamında teşrik, eski edebiyat metinlerinde sıklıkla karşımıza çıkarken, İslam kültüründeki teşrik tekbirleri, Müslümanların Allah’a olan şükran ve yüceltme duygularını ifade ettikleri özel bir ibadet şeklidir. Teşrik kelimesi, dilimizdeki zengin anlam çeşitliliği ile önemli bir yere sahiptir ve hem manevi hem de toplumsal anlamda değer taşır.