Gamzede ne demek? Gamzede kelimesinin kökeni nedir?
Gamzede kelimesi, Farsça kökenli bir birleşik sıfat olup, "gam" (keder, üzüntü) ve "zede" (uğramış, tutulmuş) sözcüklerinin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Kelimenin anlamı, gam ve kedere uğramış, üzüntüye tutulmuş kişiyi ifade eder. Eski Türk edebiyatında ve halk edebiyatında, özellikle kederli, hüzünlü duyguların anlatımında kullanılan bir terimdir. Bu makalede, gamzede kelimesinin kökeni, anlamları, edebiyattaki yeri ve tarihsel bağlamı detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
Gamzede Kelimesinin Kökeni ve Yapısı
Gamzede kelimesi, Farsça "gam" (غم) yani keder ve "zede" (زده) yani uğramış, tutulmuş kelimelerinin birleşimiyle oluşmuştur. Türkçeye geçerken anlamı "gam ve kedere uğramış kişi" şeklinde kullanılır hale gelmiştir. Özellikle edebi metinlerde, içsel kederi ve acıyı ifade eden bu kelime, melankolik ve hüzünlü duyguları dile getirmek için kullanılır.
Dil Bilgisel Kategorisi
Gamzede, bir sıfat olarak kullanılır. Kederli, hüzünlü ve üzüntüye tutulmuş bir durumu ya da kişiyi tanımlamak amacıyla kullanılır. Türkçede çoğunlukla melankolik bir ruh halini anlatmak için tercih edilir.
Gamzede Kelimesinin Anlamı
Gamzede, temelde kederli, üzüntüye kapılmış anlamına gelir. Kişinin büyük bir acı, hüzün ya da melankoli içinde olduğunu ifade etmek için kullanılır. Divan edebiyatında, özellikle aşıkların çektiği acılar ve içsel duygusal kederler gamzede kelimesi ile betimlenmiştir.
Gamzede'nin Edebi ve Şiirsel Kullanımı
Gamzede kelimesi, divan edebiyatında sıkça karşılaşılan bir kelimedir. Aşıklar, aşk acısını, sevgiliden ayrı kalmanın verdiği kederi ya da umutsuzluğunu dile getirirken bu kelimeyi kullanmıştır. Halk edebiyatında da benzer şekilde, aşk acısı çeken ya da hayatın zorluklarıyla boğuşan insanların ruh halini anlatan şiirlerde gamzede kelimesine rastlanır.
Örnekler:
- Şarkı örneği: "Gam-zedeyim devâ bulmam / Garîbim bir yuva bulmam" bu mısralarda şair, kederli olduğunu, hiçbir deva bulamadığını ve yalnızlığını vurgularken gamzede kelimesiyle içindeki hüznü anlatmaktadır.
Bu tür kullanım örneklerinde gamzede, duygusal derinliği, ruhsal acıyı ve umutsuzluğu betimleyen bir sıfat olarak öne çıkar.
Gamzede'nin Kullanım Alanları
- Aşk Acısı: Divan ve halk edebiyatında sevgiliden ayrı kalmanın, aşkta karşılıksız kalan duyguların ifadesi olarak gamzede kelimesi sıkça kullanılmıştır. Aşkın getirdiği melankoli ve gönül yarasını anlatmada bu kelime önemli bir yer tutar.
- Hayatın Zorlukları: Yalnızlık, çaresizlik ya da maddi ve manevi sıkıntılardan kaynaklanan kederin ifadesi olarak gamzede kelimesi, özellikle halk şiirlerinde geniş yer bulur.
- Melankoli ve Umutsuzluk: Kişinin içine düştüğü derin umutsuzluk ve melankoliyi ifade etmek için de kullanılır.
Gamzede Kelimesinin TDK'ya Göre Anlamı
Türk Dil Kurumu’na göre, gamzede kelimesinin anlamı şu şekildedir:
- Gamzede: Gamlı, kederli.
Bu tanım, kelimenin özünü yansıtır ve kişinin büyük bir kedere kapıldığını ifade eder.
Gamzede Kelimesinin Farklı Dillerdeki Karşılıkları
- İngilizcesi: Grief-stricken, afflicted with sorrow
- Almancası: Trauernd, von Kummer betroffen
- Fransızcası: Affligé de tristesse, accablé de chagrin
- İspanyolcası: Afligido, lleno de tristeza
- İtalyancası: Afflitto, colpito dal dolore
- Rusçası: Огорчённый (ogorchenniy), поражённый скорбью (porazhyonnyy skorbyu)
- Arapçası: مغتم (Mughtam), مكروب (Makroob)
- Flemenkçesi: Bedroefd, getroffen door verdriet
- Çince: 悲伤的 (Bēishāng de), 遭受痛苦的 (Zāoshòu tòngkǔ de)
Bu dillerde gamzede kelimesinin karşılıkları, kişinin üzüntüye kapıldığını ve kederden etkilendiğini ifade eden sözcüklerle örtüşmektedir.
Gamzede Kelimesinin Günlük Hayatta Kullanımı
Gamzede kelimesi, günümüzde günlük konuşmalarda çok sık kullanılmamakla birlikte, özellikle şiirlerde, edebi metinlerde ve melankolik duyguların ifade edildiği ortamlarda yer bulabilir. Kelimenin eski kullanımı, edebi derinliği nedeniyle nostaljik ve duygusal bir anlam taşır.
Örnek Cümleler:
- O, aşkın acısıyla gamzede olmuş bir kalp taşıyordu.
- Gamzede bir ruh haliyle, sessizce uzaklara daldı.
Gamzede kelimesi, Farsça kökenli olup, gam ve kedere uğramış, üzüntüye tutulmuş anlamına gelir. Türk edebiyatında özellikle aşk acısını, melankoliyi ve kederli ruh halini betimlemek için kullanılan bu kelime, hem divan edebiyatında hem de halk edebiyatında geniş yer bulmuştur. Günümüzde kullanım sıklığı azalmış olsa da, gamzede kelimesi, içsel acıyı ve kederi ifade etmek için hala estetik ve derin bir anlam taşır.