Çıkarım ne demek?

Çıkarım, mevcut bilgileri, verileri veya ipuçlarını kullanarak yeni bir sonuca veya bilgiye ulaşma sürecidir. Mantıksal bir işlem olan çıkarım, dolaylı olarak bilinen bir şeyden, yeni bir bilgi elde etmek için yapılır. Çıkarım, akıl yürütme yöntemlerinden biridir ve özellikle bilim, felsefe, matematik ve günlük yaşamda kullanılan önemli bir düşünme biçimidir.

Çıkarım, eldeki veriler veya bilgiler doğrultusunda bir sonuca ulaşmayı amaçlar ve genellikle iki ana mantıksal işlemle ilişkilendirilir: tümdengelim (dedüksiyon) ve tümevarım (endüksiyon).

Çıkarım Türleri Nelerdir?

Çıkarımlar, mantık ve düşünme yöntemlerine göre sınıflandırılır. İki temel çıkarım türü vardır: Tümdengelim (Dedüktif Çıkarım) ve Tümevarım (Endüktif Çıkarım).

Tümdengelim (Dedüktif Çıkarım)

Tümdengelim, genel bir ilkeden yola çıkarak daha spesifik bir sonuca ulaşmayı hedefleyen çıkarım türüdür. Bu yöntemde genel kurallar veya ilkeler kullanılarak tekil durumlara ilişkin sonuçlar elde edilir. Tümdengelimde sonuç kesin ve doğruluğu ispatlanmış bir bilgi olur.

Örnek:

• Genel kural: Tüm memeliler sıcak kanlıdır.
• Spesifik durum: Bir köpek memelidir.
• Sonuç: O halde köpek sıcak kanlıdır.

Bu örnekte, genel bir kuraldan (memelilerin sıcak kanlı olması) yola çıkarak, köpeğin de sıcak kanlı olduğu sonucu çıkarılmıştır. Tümdengelim, mantıksal olarak kesin sonuçlara ulaşmayı sağlar.

Tümevarım (Endüktif Çıkarım)

Tümevarım, belirli gözlemler veya durumlar üzerinden genel bir sonuca ulaşmayı amaçlayan çıkarım türüdür. Tümevarımda, belirli sayıda gözlem sonucunda genel bir kural veya ilke oluşturulur. Ancak tümevarımda ulaşılan sonuçlar kesin olmayabilir; genellikle sonuçlar muhtemel veya olasılıklı olur.

Örnek:

• Gözlem 1: Güneş her sabah doğudan doğuyor.
• Gözlem 2: Güneş bugün de doğudan doğdu.
• Sonuç: O halde güneş her zaman doğudan doğar.

Bu örnekte, belirli gözlemlerden yola çıkarak güneşin her zaman doğudan doğacağı sonucuna ulaşılmıştır. Ancak tümevarım, gözlemlerin ötesinde bir genel sonuca ulaşmak olduğu için, tümdengelime göre daha az kesin sonuçlar verebilir.

Abdüktif Çıkarım

Abdüksiyon, eldeki verilerden en olası açıklamayı çıkarma sürecidir. Belirsiz ya da eksik verilerle, en mantıklı ve olası açıklamaya ulaşmaya çalışır. Bu çıkarım türü, günlük hayatta sıkça kullanılır ve bilimsel hipotezlerin oluşturulmasında da önemli bir yere sahiptir.

Örnek:

• Gözlem: Masanın üzerinde ıslak bir leke var.
• Olası açıklama: Birisi bardağı devirmiş olabilir.

Abdüktif çıkarımda, diğer olasılıklar dışlanarak en makul ve olası neden üzerinde durulur.

Çıkarımın Kullanım Alanları Nelerdir?

Çıkarım, birçok farklı alanda kullanılabilir. Hem günlük yaşamda hem de bilimsel araştırmalarda, doğru bilgiye ulaşmak veya karar vermek için çıkarım süreçleri uygulanır.

1. Bilim

Bilimsel yöntemlerde çıkarım, hipotez geliştirme, test etme ve sonuç çıkarma süreçlerinde kullanılır. Tümevarım ve tümdengelim, bilim insanlarının teoriler geliştirmesine ve bu teorileri deneyler ile test etmesine olanak tanır. Örneğin, bir bilim insanı birçok gözlemi analiz ederek bir genelleme yapabilir (tümevarım), ardından bu genellemeden hareketle yeni deneyler tasarlayarak (tümdengelim) sonuçlar elde eder.

2. Felsefe

Felsefede çıkarım, mantıksal düşünme ve doğru bilgilere ulaşmak için temel bir araçtır. Filozoflar, mantıksal tutarlılığı sağlamak ve argümanları desteklemek için çıkarım yöntemlerinden faydalanır.

3. Matematik

Matematikte çıkarım, özellikle tümdengelim yoluyla kullanılır. Matematiksel kanıtlar, genel matematiksel ilkelerden yola çıkarak spesifik sonuçlar elde edilmesi sürecine dayanır. Bir teorem kanıtlanırken, daha önce kanıtlanmış genellemeler veya aksiyomlar kullanılır.

4. Hukuk

Hukukta da çıkarım, delillerin değerlendirilmesi ve bir sonuca ulaşılması süreçlerinde kullanılır. Bir avukat, eldeki kanıtlara bakarak suçun işlenip işlenmediğine dair çıkarımlarda bulunur. Ayrıca, mahkemelerde tümdengelim ve tümevarım yöntemleri sıkça kullanılır.

5. Günlük Yaşam

Çıkarım, günlük hayatta kararlar alırken ve olayları değerlendirirken kullanılır. Örneğin, hava bulutluysa ve rüzgar çıkmışsa, bir kişi yağmur yağacağını çıkarım yoluyla tahmin edebilir.

Çıkarımla İlgili Merak Edilenler

Çıkarım ve Tahmin Aynı Şey mi?

Çıkarım, mevcut verilere ve mantıksal süreçlere dayanarak yapılan bir sonuç çıkarma işlemidir. Tahmin ise gelecekte olacak bir olay hakkında, genellikle olasılıklara dayanarak yapılan bir öngörüdür. Her tahmin bir çıkarım içermezken, her çıkarım bir tahmin olabilir.

Çıkarımın Doğruluğu Nasıl Değerlendirilir?

Bir çıkarımın doğruluğu, kullanılan bilgilerin veya argümanların doğruluğuna ve çıkarım sürecinin mantıksal tutarlılığına bağlıdır. Tümdengelim çıkarımları genellikle kesin sonuçlar verirken, tümevarım çıkarımları olasılıksal sonuçlar doğurur.

Çıkarım ve Sonuç Farklı mı?

Evet, çıkarım ve sonuç farklıdır. Çıkarım, mantıksal bir süreçtir ve bu sürecin sonunda elde edilen bilgiye "sonuç" denir. Yani çıkarım, sonuca ulaşma yöntemidir.

Çıkarım, bilgiye ulaşmanın ve karar vermenin temel araçlarından biridir. Tümdengelim, tümevarım ve abdüksiyon gibi farklı çıkarım türleri, çeşitli alanlarda bilginin elde edilmesini sağlar. Günlük yaşamdan bilimsel araştırmalara kadar pek çok alanda kullanılan çıkarım, mantıksal düşünme becerilerini geliştiren ve doğru sonuçlara ulaşmayı sağlayan önemli bir yöntemdir.