Atmaca nedir? Atmaca hakkında merak edilenler nelerdir?

Atmaca, Accipitridae familyasına ait, genellikle ormanlık ve dağlık bölgelerde yaşayan, yüksek manevra kabiliyetine sahip, orta boy bir yırtıcı kuş türüdür. Özellikle kuş avlayarak beslenmesi, keskin pençeleri ve kıvrak uçuşları ile dikkat çeker. Türkiye’nin pek çok bölgesinde doğal olarak bulunmasının yanı sıra, geleneksel "atmaca ile avcılık" kültürünün bir parçası olarak da bilinir.

Atmaca Nedir?

Atmaca; Accipiter cinsine ait, kısa kanatları ve uzun kuyruğuyla tanınan, genellikle ormanlık alanlarda avcılıkla beslenen yırtıcı bir kuş türüdür.

Temel Özellikleri:

• Bilimsel adı: Accipiter nisus (en yaygın tür: çıt atmacası)

• Boy: 28 – 38 cm (türe göre değişir)

• Kanat açıklığı: 50 – 80 cm

• Yaşam süresi: Vahşi doğada 5–10 yıl; bakım altında daha uzun

• Cinsiyet farkı: Dişiler erkeklerden daha büyüktür

• Uçuş: Çok hızlı, çevik ve kısa mesafeli ataklarla avlanır

Atmacanın Yaşam Alanı

Atmacalar genellikle ormanlar, dağlık bölgeler, çalı ve fundalık alanlar gibi yerlerde yaşar. Aynı zamanda kırsal bölgelerde, açık alanlarda da avlanırken görülebilir.

Türkiye'de Atmacanın Yaygın Görüldüğü Bölgeler:

• Karadeniz (özellikle Rize, Artvin)

• Doğu Anadolu

• Ege ve Akdeniz'in ormanlık kesimleri

Atmacanın Beslenme Alışkanlıkları

Atmacalar, etçil (karnivor) kuşlardır. Başlıca avları:

• Serçe, güvercin, bıldırcın gibi küçük kuşlar

• Bazen sincap, fare gibi küçük memeliler

• Nadiren kertenkele ve böcek

Yüksek uçuş yeteneği ve çevikliği sayesinde, uçuş sırasında avına ani saldırılarla yaklaşıp pençeleriyle yakalar.

Atmaca Türleri Nelerdir?

Dünya genelinde 50’ye yakın Accipiter türü bulunmaktadır. Türkiye’de en yaygın görülen türler:

1. Çıt Atmacası (Accipiter nisus)

• En sık rastlanan türdür.

• Özellikle orman içlerinde ve kenarlarında görülür.

2. Küçük Orman Atmacası (Accipiter brevipes)

• Göçmen bir türdür.

• Yaz aylarında Türkiye’de gözlenir.

3. Büyük Orman Atmacası (Accipiter gentilis)

• Daha büyük ve nadir türdür.

• Yoğun ormanlık bölgelerde yaşar.

Atmacanın Kültürel Yeri

Karadeniz'de Atmacacılık Geleneği

Özellikle Rize, Artvin ve Trabzon yörelerinde atmaca ile kuş avcılığı, yüzyıllardır süregelen bir gelenektir. “Atmacacı” adı verilen avcılar, doğadan yakalanan atmacaları eğiterek bıldırcın ve üveyik gibi av kuşlarını yakalatır.

• Bu gelenek UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi'ne önerilmiş bir kültürel mirastır.

• Atmaca sezonu genellikle yaz sonu başlar, sonbaharda devam eder.

• Atmaca, avlandıktan sonra baharda tekrar doğaya salınır.

Atmaca Avlamak veya Beslemek Yasal mı?

• Türkiye'de doğadan atmaca yakalamak ve beslemek özel izne tabidir.

• Doğal hayatı koruma kanunları gereği, izinsiz atmaca beslemek ve eğitmek yasaktır.

• Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan alınan özel izinlerle, kültürel amaçlı atmaca yetiştiriciliği yapılabilir.

Atmacalar Hakkında Merak Edilen Sorular

Atmaca ile şahin aynı mıdır?
Hayır. Her ikisi de yırtıcı kuşlardır ama farklı cinslere aittir. Şahinler daha büyük ve açık alanda avlanmaya uygundur. Atmacalar ormanlık ve sık alanlarda daha çeviktir.

Atmaca insanlara saldırır mı?
Genellikle hayır. İnsanlardan uzak dururlar. Ancak yuvalarını korumak için tehdit algılarsa saldırabilir.

Atmaca eğitilebilir mi?
Evet. Özellikle Karadeniz’de geleneksel olarak eğitilir. Ancak bu işlemler yasal izin gerektirir.

Atmaca evde beslenebilir mi?
Hayır. Yırtıcı kuşlar doğada yaşamalıdır. Ev ortamı, onların doğal davranışlarını sergilemesine uygun değildir ve yasaldan çok etik açıdan da uygun değildir.

Atmacalar göç eder mi?
Bazı türleri göçmendir. Özellikle küçük orman atmacası, mevsimsel olarak göç eder.

Atmaca Sözlüğü

1. Accipiter: Atmacaların ait olduğu kuş cinsi.

2. Yırtıcı Kuş: Etle beslenen, pençe ve gaga yapısı avlanmaya uygun kuş türü.

3. Avcı Kuşlar: Doğal beslenme zincirinde üst sırada yer alan kuşlar.

4. Tüy Dökümü: Yılın belirli zamanlarında eski tüylerin yenilenmesi süreci.

5. Pençe: Atmacanın avını yakalayıp parçaladığı güçlü ayak yapısı.

6. Görsel Avcı: Görme duyusu çok gelişmiş avcı kuş.

7. Göç: Mevsimsel olarak iklim değişikliklerine bağlı yer değiştirme.

8. Atmacacılık: Atmaca ile av yapma sanatı.

9. UNESCO Kültürel Miras: Korunması gereken geleneksel kültürel uygulamalar listesi.

10. Doğa Koruma Kanunu: Yabani hayvanların korunması ile ilgili yasal düzenleme.