Açıkgöz ne demek? Açıkgöz kelimesinin anlamı nedir?
Açıkgöz, Türkçede hem sıfat hem de isim olarak kullanılan, kişinin kurnazlık ve fırsatçılıkla öne çıkan bir özelliğini ifade eden bir kelimedir. Günümüzde yaygın olarak uyanıklık, kurnazlık ve çıkar sağlama becerisi anlamında kullanılır. Bu yazıda kelimenin anlamını, kökenini, kullanımını ve ilgili detayları inceleyeceğiz.
Açıkgöz Kelimesinin Kökeni ve Tarihsel Süreci
Açıkgöz kelimesi Türkçede iki kelimenin birleşiminden oluşur: "açık" ve "göz". Bu bileşim, bir kişinin "gözünün açık olması", yani dikkatli, tetikte ve fırsatları kaçırmayan biri olması anlamını taşır. Eski metinlerde de kurnaz ve işini bilen kişiler için kullanılan bu kelime, zamanla hem mecaz anlam kazanmış hem de modern Türkçede günlük kullanımda sıkça yer edinmiştir.
Özellikle edebi eserlerde, fırsatçılığıyla dikkat çeken karakterleri tanımlamak için kullanılan açıkgöz, Ömer Seyfeddin ve Ahmet Hamdi Tanpınar gibi yazarların eserlerinde de görülür.
Açıkgöz Kelimesinin Anlamı ve TDK'ya Göre Tanımı
Türk Dil Kurumu (TDK), açıkgöz kelimesini şu şekilde tanımlar:
- Sıfat ve İsim: Her fırsattan kurnazca faydalanmasını bilen, fırsat düşkünü, işini bilen, uyanık, kurnaz.
- Mecaz: Uyanık davranarak çıkar sağlayan, imkânlardan kurnazca yararlanmayı bilen kişi.
Bu tanımlardan hareketle, açıkgöz kelimesi hem olumlu hem de olumsuz çağrışımlara sahip olabilir. Olumlu anlamda "uyanık ve işini bilen" şeklinde değerlendirilirken, olumsuz anlamda "fırsatçı ve çıkarcı" şeklinde yorumlanabilir.
Günlük Hayatta Açıkgöz Kelimesinin Kullanımı
Açıkgöz kelimesi, özellikle insanların ticaret, alışveriş veya günlük yaşamda uyanıklığını ifade etmek için kullanılır. Örneğin:
- "Mahalledeki açıkgöz komşu, kampanyadan en önce haberdar olup stok yaptı."
- "O kadar açıkgöz bir satıcı ki, müşteriyi ikna etmeden bırakmaz."
Bu örnekler, kelimenin hem olumlu hem de olumsuz çağrışımlarla kullanılabileceğini göstermektedir.
Açıkgöz Kelimesi ile İlgili Deyim ve Eş Anlamlı Kelimeler
Açıkgöz kelimesiyle eş anlamlı ya da benzer anlam taşıyan bazı kelimeler şunlardır:
- Uyanık
- Kurnaz
- Cingöz
- Cerbezeli
- Fırsatçı
Bu kelimeler, açıkgözün farklı bağlamlarda kullanılabilecek eş anlamlılarıdır.
Açıkgöz Kelimesinin Farklı Dillerde Karşılığı
Açıkgöz kelimesinin farklı dillerde birebir çevirisi genellikle "uyanık" veya "kurnaz" anlamında yapılır:
- İngilizce: "Shrewd" veya "Opportunist"
- Almanca: "Schlau" veya "Aufmerksam"
- İspanyolca: "Astuto" veya "Vivo"
- Fransızca: "Malin" veya "Rusé"
- Arapça: "ذكي" (Zeki) veya "متحايل" (Mutehail)
- Rusça: "Хитрый" (Khitrıy)
- İtalyanca: "Astuto" veya "Scaltro"
Edebiyatta ve Kültürde Açıkgöz
Türk edebiyatında açıkgöz, bazen zekası ve kurnazlığı ile hayranlık uyandıran, bazen de aşırı fırsatçılığı ile eleştirilen karakterlerin bir özelliği olarak betimlenir. Örneğin, Memduh Şevket Esendal'ın eserinde bir açıkgözün potini çalıp kaybolması, bu kelimenin fırsatçılığı ve çıkarcılığı vurguladığı bir sahneye örnektir.
Açıkgöz, Türkçede hem olumlu hem de olumsuz çağrışımları olan, kişinin uyanıklığını ve fırsatçılığını ifade eden bir kelimedir. Kökeni ve tarihsel kullanımıyla Türk dilinde önemli bir yere sahiptir. Günlük yaşamda da sıkça kullanılan bu kelime, hem edebiyatta hem de kültürel anlatılarda dikkat çekici özelliklerin bir sembolü haline gelmiştir.
Açıkgöz kelimesi, dikkatli bir kullanımla, kişinin işini bilme ve çevresine karşı farkındalık gibi özelliklerini öne çıkarırken, aynı zamanda aşırı fırsatçılığı vurgulayan bir eleştiri unsuru da olabilir.